آب از دیر باز و از بدو پیدایش حیات نقش اساسی در ادامه زندگی وطبیعتا موجودیت انسان ایفا کرده است.در طول تاریخ آب عامل مهمی در شکل دادن به روش زندگی بشر و توسعه تکنولوژی، زبان و فرهنگ بوده است . انسان به طرق مختلف با انجام فعالیتهای کشاورزی و صنعتی و…. به راحتی آب این نعمت مقدس خداوندی را آلوده می نماید وبا گذشت زمان مخازن اب سالم و گوارا به تدریج الوده شده و شاهد تنزل کیفیت آب به خصوص منابع محدود اب شیرین است.در احادیث مختلف از ائمه اطهار و آیات متعدد قران کریم به صورت مکرر نسبت به اهمیت این ماده در زندگی بشر اشاره شده است. با کنکاش در آیات از قرآن کریم درمی‌یابیم که علاوه بر اشاره به اهمیت حیاتی آب به نکات علمی و خواص فیزیکی و شیمیایی آب نیز به صور مختلف اشاره شده است و انسان را به تعمق بیشتر و پی بردن به ارزش این ماده حیاتی وادار نموده است.
● مقدمه:
آب از دیرباز و از بدو پیدایش حیات ،نقش اساسی در ادامه زندگی و طبیعتاً درموجودیت انسان ایفا کرده است. نقش آب در پیدایش و رشد حیات در نظریه‌های علمی نیز مدتها مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و امروزه همه در آن اتفاق نظر دارند. آب همچنین بشر را به ایجاد شاهکارهای فوق العاده مهندسی سوق داده است وساخت آبـراههای سنـتی در دوران اوج قدرت امپراتوری روم وایران، ساخت سد های کوچک ،حمامهای عمو می ،چاهها و قنوات باقی مانده و لوله کشی های سفالینی مصداقی از شاهکارهای فوق می باشند .
در طول تاریخ اب عامل مهمی در شکل دادن به روش زندگی بشر توسعه تکنولوژی ،زبان، وفرهنگ بوده است. مع الوصف هزاران سال است که انسان به طریق مختلف با انجام فعالیتهای کشاورزی و صنعتی و… به راحتی اب این نعمت مقدس خداوندی را الوده می نماید .رشد روز افزون جمعیت و بدنبال ان افزایش نیاز به امکانات و مواد اولیه باعث شده است که آبهای زیر زمینی وسطحی با مواد شیمیایی جدیدی آلوده شده و با گذشت زمان مخازن اب سالم وگوارا به تدریج آلوده شده و کیفیت آب بخصوص منابع محدود آب شیرین کاهش یابد.هدف ازمقاله مروری براهمیت وارزش آب ازنظراسلام وقرآن کریم است.
● مواد وروشها:
این مطالعه بااستفاده ازمقالات،کتابها،سایتهای اینترنتی ونیز بااستفاده ازآیات قرآن کریم جمع آوری شده است
● یافته ها:
در بیشتر ادیان ازجمله اسلام،مسیحیت ویهودیت آب ماده پاک کننده محسوب می شود.در دین اسلام تنها پس از وضو گرفتن(شستن بخش هایی از بدن با آب پاک) می توان فریضه نماز را بجا آورد.
دخالت درجریان طبیعی آبها درجهان اسلام از روزگار ی که مردم این سرزمینها پی به ارزش کشاورزی برده اند اغاز شد و اثار این گونه دخالتها در بین النهرین و حاشیه دجله و فرات از هزارهای ششم پیش از میلاد بدست امده است.
ظاهرا قدیم ترین نوشته در باره سدهای آب همان است که در عهد عقیق درباره برکه حضرت سلیمان ع آمده است . این برکه ها در جنوب بیت الحم جای داشته است و هدف از ایجاد آنها این بوده که آب باران در آنها جمع شده و از قنات مخصوصی به اورشلیم جاری می شد .
در قران مجید هم ذکری از عرم به میان امده است (فاز سلنا علیهم سیل العرم – سباء آیه ۳۴)این ظاهرا همان سدی بود که بلقیس در میان دو کوه با سنگ و قیر ساخته بود تا آب باران در آن جمع شود .در سالها ی اولیه فتح ایران فاتحان عرب آب شناسان آزموده ایرانی را از سیستان به مکه برده تا در اطراف شهر مزارع کشاورزی احداث نمایند
در ابتدا وسرآغاز بخش عبادات فقیهان مبحث طهارت را مطرح می کنند وبه بررسی احکام انواع آبها می پردازند که خود نشان دهنده اهمیت این موضوع می باشد ومی توان گفت مدخل وسر آغاز مباحث فقهی با روشنی وطراوت آب شادابی می یابد.(۵)
اهمیت وجایگاه آب درقرآن ازسویی ومفهوم عینی آن برای انسان ها وملموس بودن آن ودرعین حال لطافت وطراوت آن از سویی دیگر موجب شده است تا درقرآن کریم از برای بیان مفاهیم عالی درقالب تشبیه وتمثیل استفاده شود.(۶)
با توجه به این که دین مقدس اسلام از کوچکترین مسائل زندگی بشر فروگذار ننموده و آیات مقدس قرآن کریم به صورت مکرر نسبت به اهمیت این ماده در زندگی بشر اشاره نموده، با نگاه اجمالی به آیات قرآن کریم اشارات خداوند متعال به آب را بررسی می‌نماییم.
در ۳۳ آیه از قرآن کریم خداوند میفرماید: بعد از خلقت آسمان‌ها و زمین ما آب رافرو فرستادیم تا زمین مرده را زنده نماید و آب را مایه حیات و منشاء تمامی گیاهان و حیوانات و مایه هستی می‌داند آیات فوق عبارتند از:
سوره‌های نحل آیه ۱۰، ق آیه ۹، نحل آیه ۶۵، نمل آیه ۶۰، عنکبوت آیه ۶۳، روم آیه ۲۴، مرسلات آیه ۲۷، اعراف آیه ۵۷، یونس آیه ۲۴، هود آیه ۷، ابراهیم آیه ۳۲، حجر آیه ۲۲، بقره آیه ۱۶۴، فصلت آیه ۲۷، زخرف آیه ۱۱، کهف آیه ۴۵، طه آیه ۵۳، حج آیه ۵، حج آیه ۶۳، مؤمنون آیه ۱۸، اعراف آیه ۴۸، عبس آیه ۲۵، نباء آیه ۱۴، لقمان آیه ۲۰، فاطر آیه ۲۷، زمر آیه ۲۱، انبیاء آیه ۳۰، ملک آیه ۳۰، نور آیه ۴۵، فرقان آیه ۵۳، سجود آیه ۸، مرسلات آیه ۲۰، طارق آیه ۶.
۱) در قرآن به خاطر تقرب فوق العاده آب وزندگی وحیات درچندین مورد حیات انسانها وزندگی به آب نازل گشته از آسمان تشبیه شده است درآیه۴۵ سوره کهف خداوند حیات وزندگی آدمیان را به آبی تشبیه نموده که از آسمان فرود می آید وموجب ونمو نباتات می گردد وسپس دوران کوتاه حیات نباتی آن به انجام وپایان می رسد.نکته بسیار زیبا درهمان اصل تشبیه است که حیات،آب است وآب،حیات است. رویش ورشد نیز از برکات همین آب حیات است.نقش محوری آب درحیات وزندگی بشریت موجب گردیده است که خداوند سبحان خواندن خویش ونحوه خدا خوانی را به نوعی به آب تشبیه نماید وباطل جویان وگمراهان رابه کسانی تشبیه سازد که به سوی آب دست دراز می کنند تاقدری از آن را به لبان تشنه خویش رسانند اما هرگز کامشان سیراب نمی گردد در آیه ۱۴ سوره رعد به این موضوع اشاره شده است.(۶)
امروزه انسان در کنکاش و جستجو در سایر کرات قبل از هر چیز به دنبال وجود و عدم وجود آب میباشد. آخرین تحقیقات انجام شده در کره مریخ بیانگر این است که زمانی رود‌هایی از آب در آن جریان داشته و لذا امکان زندگی در آینده در کره مریخ و سایر کرات توسط دانشمندان در حال بررسی است. کره زمین تنها سیاره منظومه شمسی است که در سطح آن بقدری آب وجود دارد که اقیانوسها بوجود آمده‌اند و ۷۱% کره زمین به وسیله آب پوشیده شده است. کل تاریخ زمین با تاریخ اقیانوسها پیوند داشته است. اقیانوسها اعمال اساسی سطح زمین را تنظیم می‌کنند. آنها منابع اصلی آب‌هایی هستند که در روی سطح زمین به صورت باران و برف بارش می‌کند. باتوجه به ظرفیت حرارتی زیاد آب، اقیانوسها یکی از مهمترین تنظیم‌کنندگان وضع آب و هوا میباشد. در کره زمین بجز هوا هیچ ماده شیمیایی دیگری به اندازه آب برای ادامه حیات اهمیت ندارد و هیچ ماده دیگری به اندازه آب جزء محیط فیزیکی زمین محسوب نمی‌شود. بخار آن تشعشعات را جذب می‌کند تا تعادل حرارتی مناسبی برای محیط زندگی ما بوجود آورد و به صورت مایع موجب فرسایش خاک و شکل گرفتن کره زمین می‌شود خاک مفید تولید می‌کند مواد معدنی و شیمیایی دفعی از فعالیتهای صنعتی و کشاورزی را در خود حمل و بهترین وسیله دفع مواد فوق بوده و خواهد بود.
اگر امروزه انسان قرن بیست و یکم به این نکته پی برده است که یکی از نتایج ناگزیر رشد صنعت و تکنولوژی و جوامع انسانی آلودگی روز افزون منابع آب سطخ و زیرزمین میباشد و به صورت یک فاجعه زیست محیطی در حال بروز است ده‌ها قرن قبل در کتاب آسمانی دین مبین اسلام خداوند متعال به اهمیت و ارزش این ماده حیاتی به دفعات و به عناوین مختلف اشاره فرموده و پیرامون آن احادیث و روایات مختلفی از ائمه معصومین نقل شده است... در دنیای کنونی یکی از شاخص‌های توسعه همه جانبه جوامع وجود منابع آب میباشد. خشکسالی‌ها و کمبود روزافزون آب در بسیاری از نقاط دنیا، بشر را به تعمق بیشتر و پی بردن به ارزش این اده حیاتی وادار نموده و بسیاری از برنامه‌ریزی‌های اساسی کشورها در خصوص استفاده بهینه و صحیح از این تعمت خداوند میباشد.
۲) خداوند متعال در آیه ۴۳ سوره نساء و آیه ۶ سوره مائده سفارش می‌نماید که برای طهارت و تطهیر شدن و آماده شدن برای عبادت خداوند از آب استفاده نماییم.یعنی خداوندآب را عامل وابزار اصلی طهارت قرار داده است.
در آیه ای خداوند میفرماید:وآبی از آسمان برایتان فرستاده شد تا شما را با آن پاک کند وپلیدی شیطان را از شما دور سازد. دراین آیه نقش پاگیزگی وطهارت بخشی آب توام با تاکید اشاره شده است.در اسلام نماز رکن اصلی دینداری وراهکار عمده ارتباط مخلوق وخالق بوده وقدم اول در برپایی نماز انجام وضو می باشد یعنی این عبادت عظیم ومهم مدخلش آب وطهارت با آب است وگویا برای ارتباط با خدواند بوسیله نمازهم، احتیاج به شادابی وطراوت بخشی این پدیده عظیم واین نعمت بزرگ الهی است.(۵)
آب ماده فوق‌العاده‌ای است که در کلیه خواص فیزیکی و شیمیایی خود نسبت به ترکیبات مشابه فوق‌العاد میباشد. یکی از خواص قابل توجه و مفید آب قابلیت بی‌نظیر آن به عنوان حلال است در حقیقت آب را یک حلال جهانی می‌نامند زیرا بسیاری از مواد شیمیایی شناخته شده در جهان در مقادیر مختلف در آن محلول می‌باشند و پس از عمل انحلال هیچ‌گونه تغییری در خصوصیات شیمیایی آن حاصل نمی‌شود.
هنوز با پیشرفت علم و تکنولوژی آب به عنوان یکی از پاک‌کننده‌های اصلی و قابل توجه از دیدگاه بشری میباشد و هیچ ماده دیگری را نتوانسته‌اند جایگزین آن نمایند و لذا ما مسلمانان مفتخریم که در کتاب آسمانی ما این ویژگی منحصربه فرد آب دقیقاً بیان گردیده و در کتب و رساله‌های توضیح‌المسائل مجتهدین عالیقدر شیعه در احکام طهارت و مطهرات، آب به عنوان تطهیر کننده اصلی عنوان گردیده است.
۳) در سوره بقره آیه ۷۴ خداوند متعال راجع به قساوت دل گروهی از انسانها به جوشش آب اشاره می‌نماید که از پاره‌سنگ‌ها نهرها ( چشمه‌ها) می‌جوشد ولی دل بعضی از انسانها از سنگ سخت‌تر است.
از آیه فوق یک نکته علمی و یک نکته اخلاقی استنباط می‌شود:
الف) نکته علمی:همانگونه که می‌دانیم حجم آب در اثر جامد شدن افزایش می‌یابد و وزن مخصوص آن یا دانسیته آن کاهش پیدا می‌کند (یخ روی آب شناور می‌ماند) با دارا بودن این خاصیت آب مانند گوه‌ای عمل می‌کند که قطعات کوچک و بزرگی از سنگ‌ها و صخره‌ها را در اثر نفوذ و یخ زدن جدا کرده و عملی شبیه فرسایش انجام می‌دهد. همچنین آبهای زیرزمینی قادرند که عناصر موجود در مسیر خود را از جمله سنگ‌های رسوبی را حل نماید اعمال فوق ممکن است در پاره‌ای از نقاط سبب جوشش و ظهور آب از میان سنگ‌ها و صخره‌ها گردد و لذا در آیه فوق بنظر می‌رسد به این قدرت ویژه آب اشاره شده است.
ب) نکته اخلاقی: احتمالاً به آثار گناه و معصیت اشاره می‌کند که منتج به قساوت قلب انسانها گردد و لذا خداوند در آیه فوق میفرماید دل‌هایتان چون سنگ و یا سخت‌تر از آن شده است و این هشدار بسیار مهم به انسانها و نتیجه عواقب نافرمانی خداوند را بیان می‌کند.
۴) در سوره‌های بقره آیه ۲۲، انعام آیه ۹۹، جن آیه ۱۶ خداوند آب را نعمتی فرستاده از آسمان و مایه برکت و منشاء روزی بشر معرفی می‌نماید.
امروزه با توجه به روش‌های مختلف برداشت آبهای زیرزمینی، بشر همچنان منشاء آب را در هر منطقه‌ای نزولات جوی می‌داند و ایجاد باران مصنوعی نمونه‌ای از تلاش انسان در راستای هدف فوق میباشد و در آیات موصوف به صورت غیر مستقیم لزوم جستجوی انسان و کسب آب از طریق جو را اشاره می‌نماید.
۵) در پنج آیه خداوند به اهمیت و قداست آب اشاره می‌نماید که آب گوارا را برای دوزخیان حرام گردانیدیم و بهشتیان از این نعمت استفاده می‌نمایند.
آیات فوق عبارتند از سوره‌های اعراف آیه ۵۰، ابراهیم آیه ۱۶، واقعه آیه ۶۸، کهف آیه ۲۹، محمد آیه ۱۵ در آیات مذکور به ارزش والای این نعمت خداوندی اشاره می‌نماید که در آخرت نیز یکی از پاداش‌های انسان جاودانه و بهشتی خوردن آب گوارا می باشد و لذا لازم است در حفظ و پاسداری از منابع محدود آب شیرین کوشا بوده و از آلوده نمودن این ماده حیاتی خود‌داری نماییم تا به عقوبت کفران نعمت خداوند دچار نشویم.
۶) چرخه آب :در آیه ۱۷ سوره رعد، از آب به عنوان یک نعمت باقی و پایدار بر روی زمین اشاره می‌گردد. در این آیه چرخه آب در جهان بازگو می‌شود. دانشمندان علم هیدرولوژی ثابت کرده‌اند که در طبیعت چرخه (سیکل) جاودانه‌ای وجود دارد به نام چرخه آب که در اثر آن آب از سطح دریاها و اقیانوسها تبخیر می‌شود و به صورت باران و برف به زمین باز می‌گردد و تا آنجا که دانش امروزه نشان می‌دهد هیچ دلیلی برای خارج شدن بخار آب ازجو زمین و وارد شدن به فضای کیهانی وجود ندارد و اگر چنین پدید‌ه‌ای رخ می‌داد باعث کاهش ذخیره هوا و آب در کره زمین می‌شد و بدین ترتیب حجم کل آب در کره زمین ثابت است و چه زیبا در آیه قوق به این نکته جالب اشاره شده است.
۷) در آیات ۱۱ و ۱۲ سوره قمر و آیه ۱۱ سوره حامه خداوند میفرماید که قوم‌های ستمگر مانند قوم نوح رابا آب به هلاکت رساندیم. به عبارتی خداوند اقوام سرکش و عصیان‌گر را با همین نعمت که سبب بقاء و منشاء حیات موجودات است به مجازات می‌رساند.
● نتیجه گیری:
۱) با توجه به بند ۱یافته هاخداوند آب را مایه حیات و منشاء تمامی گیاهان و حیوانات و مایه هستی می‌داند
وهمچنین حیات وزندگی آدمیان را به آبی تشبیه نموده که از آسمان فرود می آید وموجب نمو نباتات می گردد وسپس دوران کوتاه حیات نباتی آن به انجام وپایان می رسد.نکته بسیار زیبا درهمان اصل تشبیه است که حیات،آب است وآب،حیات است.
۲) باتوجه به بند۲یافته ها خداوندآب را عامل وابزار اصلی طهارت قرار داده است و نقش پاگیزگی وطهارت بخشی آب توام با تاکید اشاره شده است .
۳) باتوجه به اشاره خداوند مبنی براینکه آب به عنوان یک نعمت باقی و پایدار بر روی زمین میباشد وبه چرخه آب اشاره دارد پس عدم آلوده نمودن این نعمت والای خداوند با عنایت به چرخش مداوم آن وتجمع آلودگیهای مختلف بویژه شیمیایی ازجایگاه والایی برخورداراست.
۴) باتوجه به بند۵ یافته ها خداوند اشاره می فرماید در آخرت نیز یکی از پاداش‌های انسان جاودانه و بهشتی خوردن آب گوارا می باشد و لذا لازم است در حفظ و پاسداری از منابع محدود آب شیرین کوشا بوده و از آلوده نمودن این ماده حیاتی خود‌داری نمائیم تا به عقوبت کفران نعمت خداوند دچار نشویم ومبادا با همین نعمت که سبب بقاء و منشاء حیات موجودات است به عذاب الهی گرفتار شویم.
